Psychoterapia ze wsparciem smartfona?
Nieraz myślałam o wykorzystaniu możliwości jakie mógłby dawać smartfon w pracy w gabinecie terapeutycznym. Myślałam, że przydałaby się jakaś aplikacja, w której mój klient będąc w procesie terapii, mógłby prowadzić notatki, zapisywać obserwacje, oceniać zmiany nastroju, czyli wykonywać pracę osobistą, którą zwykle wykonuje pomiędzy sesjami przy użyciu kartki i długopisu. Taka aplikacja mogłaby mieć system przypominajek o zaplanowanych zadaniach, a w związku z tym, że telefon zawsze jest w pobliżu, byłoby to, jak sądzę, duże udogodnienie dla klienta. Nie byłoby problemu zagubionych kartek, czy niekompletnych notatek, bo kartki czy długopisu nie było akurat pod ręką, kiedy trzeba było zapisać. Oczywiście nie dla wszystkich to rozwiązanie byłoby przydatne, ale dla części osób korzystających ze smartfona i będących w psychoterapii na pewno.
Okazuje się jednak, że przyszłość i możliwości jakie stoją przed nami w zakresie terapii on-line są znacznie bogatsze niż mogłoby się to wydawać. A okazało się to dla mnie w trakcie ostatniej konferencji esrii2015.org , w której z wielką przyjemnością wzięłam udział. Najpierw krótka informacja: Esrii jest stowarzyszeniem zajmującym się promowaniem badań nad skutecznością oddziaływań prozdrowotnych, w tym oddziaływań psychoterapeutycznych, za pośrednictwem nowych mediów takich jak komputer czy smartfon. Tym, co ważne, jest fakt, że skuteczność tych oddziaływań jest sprawdzana w badaniach naukowych, zatem i aplikacje jakie tworzą naukowcy stowarzyszeni w Esrii będą zbadane pod względem ich skuteczności i poprawy jakości życia osób z nich korzystających.
Oto kilka trendów, jakie wyłaniają się z przedstawionych pilotażowych badań nad terapią on-line. Właściwie prawie wszystkie badania przedstawiane na konferencji dotyczyły oddziaływań pomocowych w nurcie terapii poznawczo-behawioralnej, gdzie przydział do grup badanej i kontrolnej miał charakter losowy. Jakie będą zatem opcje psychoterapii on-line?
Psychoterapeutyczne programy samopomocowe on-line
Jedną z możliwości do wykorzystania przez klienta będą programy samopomocowe. Użytkownik będzie miał możliwość realizacjj kolejnych modułów, na które będą się składać kwestionariusz diagnostyczny, materiały informacyjne dotyczące zaburzenia i to co najważniejsze, kolejne zadania/ćwiczenia do realizacji, poprzedzone omówieniem. Wyniki kilku prezentowanych badań są w tym zakresie dość obiecujące. Funkcjonowanie osób korzystających z aplikacji samopomocowych jest zwykle lepsze niż funkcjonowanie osób nie korzystających z żadnej pomocy.
Przy całym moim entuzjazmie dla tej formy pomocy, mam tylko jedno zastrzeżenie. Czasem klient może nie zrozumieć polecenia i wykonać jakieś zadanie niezgodnie z zaleceniem np.: zacząć stosować trening relaksacji w trakcie ataku paniki, zamiast pomiędzy atakami, co może doprowadzić do tego, że trening ten stanie się zachowaniem zabezpieczającym. Innymi słowy po każdym sygnale rozpoczynającego się ataku paniki osoba będzie wykonywać ćwiczenie relaksacyjne i nabierze przekonania, że tylko relaksacja może pomóc w opanowaniu lęku. A jak wiemy to nie jest prawda, bo lęk w sposób naturalny opadnie, niezależnie od tego czy ktoś wykona czy nie wykona ćwiczenia relaksacyjnego. Co więcej stosowanie zachowań zabezpieczających może opóźnić proces zdrowienia. To tylko jeden przykład z możliwych trudności jakie mogą się pojawić w przypadku aplikacji samopomocowych. Chociaż jak sądzę precyzyjne i jasne wyjaśnienie sposobu wykonywania zadań, a później szczegółowe badania naukowe i monitorowanie zachowań użytkowników aplikacji zmniejszą prawdopodobieństwo błędnego wykorzystania aplikacji.
Programy samopomocowe ze wsparciem terapeuty on-line
Jednak prym, jeśli chodzi o wyniki skuteczności, wiodą aplikacje mieszane, czyli takie w których osoba poza realizacją modułów poprzez aplikację będzie miała kontakt z psychoterapeutą. Taki kontakt może być realizowany przez system videokonferencji taki jak np. skype, za pośrednictwem chatu czy nawet forum moderowanego przez psychoterapeutę. W trakcie konferencji było prezentowanych kilka badań porównujących skuteczność realizacji programów samopomocowych vs. programy samopomocowe ze wsparciem terapeuty, wyniki tych drugich są zdecydowanie lepsze. Kontakt z terapeutą przez Skype czy to na forum czy przy okazji chata na pewno są dobrą okazją do omówienia wątpliwości klienta, ale też sprawdzenia postępów w terapii, omówienia trudności, czy czynników mogących pomóc w realizacji kolejnych kroków.
Terapia w gabinecie z wykorzystaniem internetu
Obecnie jest prowadzony również w Polsce bardzo ciekawy program badawczy, gdzie sprawdzana jest skuteczność psychoterapii depresji w gabinecie z wykorzystaniem internetu w porównaniu do psychoterapii tradycyjnej. Innymi słowy wśród pacjentów w grupie eksperymentalnej część sesji odbywa się tradycyjnie w gabinecie terapeutycznym a część polega na realizacji przez klienta zadań na platformie internetowej. Taka forma terapii może być wygodna dla osób, którym trudniej zorganizować czas na sesje o ustalonej porze. Więcej informacji na temat tego programu można znaleźć na stronie Uniwersytetu SWPS oraz na stronie projektu
Przyszłość w terapii on-line?
Niestety to tylko odległa pieśń przyszłości. Większość prezentowanych badań była realizowana w ośrodkach uniwersyteckich poza Polską a aplikacje były uruchamiane tylko na czas badań, zatem nie mamy do nich obecnie dostępu. Przy okazji warto też zwrócić uwagę na to, że obecnie w sklepie androida czy iphone’a są już dostępne aplikacje samopomocowe, także osoby sprawnie posługujące się językiem angielskim mają możliwość korzystania z pomocy on-line. Jednak radziłabym nie podchodzić do tych aplikacji bezkrytycznie. Zawsze warto przeczytać czy autor podaje informację odnośnie badań, czy innych danych np.: protokołu terapeutycznego, stanowiących podstawę do stworzenia takiego programu samopomocy.
Niestety podczas konferencji najmniej było prezentowanych programów mogących ułatwić współpracę terapeuty i pacjenta, czyli tego, co z mojego punktu widzenia byłoby również bardzo użyteczne. Ale cieszy mnie fakt, że terapia on-line jest brana przez naukowców całkiem serio. Na pewno zwiększy to dostępność pomocy psychologicznej, bo zwyczajnie dla klienta korzystanie z aplikacji samopomocowej, czy z aplikacji samopomocowej przy wsparciu terapeuty on-line, będzie zdecydowanie tańsze niż psychoterapia w tradycyjnym gabinecie. Jest to ważne szczególnie w Polsce, gdzie dostęp do bezpłatnej psychoterapii jest bardzo ograniczony.